Andrzej Wolan – syn Ziemi Lwóweckiej

Poniżej chciałbym zaprezentować Państwu artykuł Marka Grzegorza Nowaka, który ukazał się w lwóweckiej Zegarynce , w wydaniu jubileuszowym z okazji 575 rocznicy lokacji miasta Lwówka, w 1989 roku. Andrzej Wolan jest najbardziej znanym innowiercą pochodzącym z naszego terenu. W wieku XVI i XVI był bardzo znanym pisarzem i doradcą polskich królów, w tym m.in. Stefana Batorego. W tym roku minęła 501 rocznica jego śmierci.

———————————————————————————————————————————-

Dokładna data urodzenia Andrzeja Wolana nie jest znana. Przyjmuje się, że był to rok 1530, Ojciec jego, również Andrzej przybył do Lwówka prawdopodobnie ze Śląska, pracował jako zarządca dóbr Ostrorogów Lwowskich. Natomiast matka Anna, pochodząca z rodziny Kwileckich, zajmowała się prowadzeniem domu i wychowywaniem dzieci.

Pierwsze nauki pobierał we Lwówku, następnie studiuje na Uniwersytecie we Frankfurcie nad Odra i w Królewcu. Po powrocie odbywa studia prawnicze u sędziego ziemskiego poznańskiego Balcera Strzemińskiego.

Pod koniec lat 50-tych XVI wieku udaje się na Litwę, gdzie zostaje sekretarzem Mikołaja Radziwiłła Rudego.

Pełnił także wiele innych funkcji publicznych. Był sekretarzem królów : Zygmunta Augusta, Stefana Batorego i Zygmunta III. Był posłem na sejmy, wykonywał również wiele zleceń dyplomatycznych.

Andrzej Wolan wszedł do historii głównie jako uczony i pisarz reformacyjny. Dzieła jego pisane przeważnie po łacinie należały do dogmatycznych i polemicznych. Niektóre z nich pojawiały się w języku polski w jego własnym przekładzie.

Zwalczał Kościół rzymsko-katolicki i arian, wzywając jednocześnie do połączenia Kościoła reformowanego z luterańskim. Działalność na tym polu sprawiła, że nazywano go „papieżem kalwinów litewskich”.

Jest autorem wielu pism politycznych, w których bronił wolności obywatelskiej.

Występując przeciwko katolikom i braciom polskim prowadził liczne polemiki z Piotrem Skargą i banitą włoskim Faustynem Socynem.

Po przybyciu jezuitów do Wilna doszło do polemik między nimi a Kalwinami na temat dogmatów. Pierwsza dysputa odbyła się między rektorem Kolegium Stanisławem Warszewickim a Andrzejem Wolanem w dniu 11 września 1570 roku i dotyczyła kwestii eucharystycznych.

Będąc posłem zauważył, iż na sejmikach litewskich coraz częściej odchodzono od spraw publicznych na rzecz prywatnych życzeń, dlatego w 1572 roku ostrzegał : „Iżby do tego rzecz nasza nie przychodziła, aby miast wolnej Rzeczypospolitej potem nie mieliśmy żadnej”.

W tym samym roku wydaje pismo polityczne „De libertata politica sive civili („O swobodzie politycznej, czyli obywatelskiej”). Jest to ciekawy traktat, w którym stwierdził, że nikt z natury nie jest niewolnikiem, a niewola jest największym złem.

W roku 1574 w Łosku wychodzi dzieło pt. „Prawdziwa i prawowierna nauka dawnego Kościoła o sakramencie ciała i krwi Chrystusa”. A. Wolan stwierdził w nim, że Chrystusa przyjmuje się w Eucharystii w sposób czysto duchowy, jego ciało jest tam obecne jedynie „dzięki skutecznej sile wiary”. Dzieło to dedykował biskupowi wileńskiemu Walerianowi Protasiewiczowi, który zagroził klątwą wszystkim, którzy wyczytali lub sprzedawali ten utwór. Z obroną wystąpił natychmiast hiszpański jezuita Franciszek Turrianus.

W 1577 roku ukazuje się w przekładzie polskim dzieło Frycza „O poprawie Rzeczypospolitej księgi czwore”. Wydanie to zostało poprzedzone łacińską „Pracfatio in Fricium” napisaną przez A. Wolana.

Rok 1579 przynosi dwa utwory dedykowane Stefanowi Batoremu. Pierwszy noszący tytuł „Defensio sententiae de sacramentis corporis et sanguinis Domini nostri Jesu Christi”, w którym podkreśla, że polscy monarchowie wstrzymywali się od jakichkolwiek okrucieństw i zagwarantowali wszystkim wolność sumienia. Drugi pt. “Defensio verte, orthodoxae veterisque in ecclesia sententiae, de sacramento corporis et sanguinis Domini nostril Jesu Christi” stanowi odezwę, w której Wolan określa panującego mianem czołowego autorytetu w sprawach wiary na terenie Rzeczypospolitej.

Coraz więcej dzieł, jakie wychodzą spod jego pióra sprawiły, że zakłada drukarnię w Wilnie, w 1583 roku, która przetrwała do 1591 roku.

Jednakże następne jego dzieło polemiczne „Libri quinque Scargae… calumnias” („Przeciw oszczerstwom Skargi… ksiąg pięć”) wychodzi w 1584 roku w Wilnie w drukarni Daniela z Łęczycy.

Kolejna książka zostaje wydana w roku 1586 i skierowana jest przeciwko Skardze, dlatego Antoni Passiewicz wystąpił do króla Stefana Batorego o ukaranie Wolana. Król jednak stwierdził, że nie zamierza prześladowaniami rozszerzać wiary.

W roku 1606 wydaje dzieło „O wolności Rzeczypospolitej albo szlacheckiej”, w którym zawarł krytykę obyczajów szlacheckich oraz sądownictwa.

Warto nadmienić, że Andrzej Wolan jest autorem dialogów parenetycznych (dydaktyczno-moralistycznych) „De rita beata”, wydane w Wilnie w 1596 roku i „De principe” wydane w Gdańsku w 1608 roku.

W epoce baroku jego dzieła powtarzał i popularyzował Szymon Staropolski.

Andrzej Wolan zmarł 6 stycznia 1610 roku w Bijuciszkach pod Oszmianą na Białorusi.

_______________________________________________________________________________

Tekst jest autorstwa Marka Grzegorza Nowaka, a ukazał się w Zegarynce, 23 września 1989 roku, wydanie jubileuszowe z okazji 575 lat miasta Lwówka.

WIĘCEJ NA TEMAT : http://pl.wikipedia.org/wiki/Andrzej_Wolan