Pomnik Żydów lwóweckich w Berlinie
stan obecny - marzec 2011 r.; fot. F. Laudamus
W berlińskiej dzielnicy Weißensee znajduje się drugi co do wielkości[1], największy na świecie cmentarz społeczności żydowskiej. Nekropolia ta powstała w 1880 roku i została zaprojektowana we włoskim neorenesansowym stylu przez niemieckiego architekta, Hugo Lichta (1841-1923). Na powierzchni niespełna 0,5 km² w 120 sektorach, znajduje się około 115 000 kwater grobowych.
U zbiegu czterech sektorów (tj. S2, T2, X2, Z2) znajduje się mały dziedziniec, na którym mieści się pomnik czternastu Żydów poległych w I wojnie światowej, którzy pochodzili ze Lwówka (niem. Neustadt bei Pinne). Prosty i pionowy monument został zaprojektowany oraz wybudowany w 1929 roku przez firmę Altmann i Gerson z Berlina. Zleceniodawcą była berlińska gmina żydowska, której zwłaszcza po roku 1918, przybyło wielu nowych członków z Polski, w tym m.in. ze Lwówka. W tamtych czasach działało wiele organizacji żydowskich w Berlinie, które miały na celu upamiętnienie poległych w I wojnie światowej ze swoich rodzinnych miast, a którzy pochowani byli za granicą.
Najstarsze znane zdjęcie pomnika znajduje się w książce autorstwa Britty Wauer i Amelie Losier o cmentarzu na Weißensee i pochodzi ono z 1938 roku.
Tłumaczenie napisów z pomnika :
1914 [gwiazda Dawida] 1918
אר נפלו גבורים
בתר המלחמה
( tł. z hebr. „Ach, [jakże się to stało, że] zginęli bohaterowie na wojnie”.)
Dem Andenken der im Weltkriege gefallenen Söhne der Heimatstadt. Gewidmet vom Verein Neustadt bei Pinne
( tł. z niem. „Ku pamięci synów poległych w wojnie światowej z rodzinnego miasta. Poświęcone przez stowarzyszenie [byłych mieszkańców] Neustadt bei Pinne.” )
[ Poniżej lista nazwisk poległych żołnierzy ]
EWALD COHN [ur. 14 IV 1881 we Lwówku, zm. (?)][2]
LEO COHN [ur. 10 IV 1890 we Lwówku, zm. (?)][3]
LEO HEYN [ur. 3 VII 1875 we Lwówku, zm. (?)][4]
JULIUS HIRSCH [ur. 30 XII 1894 we Lwówku, zm. (?)][5]
GUSTAV JOEL [ur. 30 IX 1881 we Lwówku, zm. (?)][6]
EUGEN KASTELLAN [brak danych]
HERMANN KRAYN [brak danych]
JAKOB LICHTENSTEIN [ur. 4 X 1893 we Lwówku, zm. (?)][7]
SIEGFRIED POLAJEWER [ur. 30 I 1900 we Lwówku, zm. (?)][8]
ADOLF ROLLE [ur. 2 III 1887 we Lwówku, zm. 31 I 1915; piechur][9]
LEO ROLLE [ur. 28 III 1888 we Lwówku, zm. (?)][10]
MARTIN SCHLACHCIC [ur. 28 IX 1891 we Lwówku, zm. 24 IV 1916; piechur][11]
SIEGFRIED SEIDE [ur. 29 IX 1879 w Sierakowie, zm. (?)][12]
ARTHUR SPIRO [ur. 4 X 1895 we Lwówku, zm. 29 XII 1916 w Rosji; kanonier][13]
אר נפלו גבורים
בתר המלחמה
תהיינו נפשותם
צרורות בצרור החיים
( tł. z hebr. „Niech ich dusze będą związane z życiem[14]” )
na fioletowo zaznaczono lokalizację pomnika; fot. A. Ehrlich
________________________________________________________
Informacje i zdjęcia zostały dostarczone przez Pana Alan Ehrlicha z Genewy, dra Jörga Kuhna i Panią Fionę Laudamus z Berlina ( Towarzystwo Przyjaciół Cmentarza Berlin- Weißensee).
___________________________________________________________________________
Bibliografia :
Encyklopedia Internetowa “Wikipedia” : www.wikipedia.pl (hasła : Cmentarz żydowski w Berlinie-Weißensee, Hugo Licht), stan na 3 kwietnia 2011 r.
Lista poległych Żydów w I wojnie światowej z prowincji poznańskiej, dostępna na stronie :
http://www.denkmalprojekt.org/Verlustlisten/vl_rjf_posen_wk1.htm ; stan na 3 kwietnia 2011 r.
Simoni Benno, Denkmal für die im 1. Weltkrieg gefallenen jüdischen Soldaten aus Neustadt bei Pinne, Kreis Neutomischel, Posen [w:] http://www.denkmalprojekt.org/dkm_deutschland/b-weissensee_neustadt_pinne_wk1_posen.htm ; stan na 3 kwietnia 2011 r.
Urząd Stanu Cywilnego Lwówek 1874-1939 (lista mieszkańców wyznania mojżeszowego zebrana przez A. Ehrlicha) [w zbiorach autora]
Wauer Britta, Losier Amélie, Der jüdische Friedhof Weissensee. Momente der Geschichte, Berlin 2010, s. 64-65.
[1] Największy kirkut (cmentarz żydowski) znajduje się w Łodzi w dzielnicy Bałuty.
[2] USC Lwówek 1881 rok, księga urodzeń
[3] USC Lwówek 1890 rok, księga urodzeń
[4] USC Lwówek 1875 rok, księga urodzeń ; jako Hein Leopold
[5] USC Lwówek 1895 rok, księga urodzeń
[6] USC Lwówek 1881 rok, księga urodzeń
[7] USC Lwówek 1893 rok, księga urodzeń
[8] USC Lwówek 1900 rok, księga urodzeń
[9] Lista poległych Żydów w I wojnie światowej z prowincji poznańskiej, dostępna na : http://www.denkmalprojekt.org/Verlustlisten/vl_rjf_posen_wk1.htm
[10] USC Lwówek 1888 rok, księga urodzeń
[11] Lista poległych Żydów w I wojnie światowej…
[12] USC Lwówek 1903 rok, księga małżeństw
[13] Ibidem.
[14] Z hebrajskiego przełożył Jakub Waszkowiak OFM.