Maciej Kowalczyk – Akta miasta Lwówka z lat 1558-1780 oraz materiały archiwalne cechów…

Oto artykuł Pana Macieja Kowalczyka, który został napisany przy okazji wydania „Materiałów źródłowych do dziejów miasta Lwówek” i nosi tytuł „Akta miasta Lwówka z lat 1558-1780 oraz materiały archiwalne cechów miasta Lwówka z lat 1522-1783. Instytucje tworzące akta.”

—————————————————————————————————————————————————

Spacerując ulicami Lwówka, można natknąć się na kilka cennych zabytków, ukazujących sześciowiekową przeszłość tego wielkopolskiego miasta. Obok kościoła z XV stulecia, który zachował gotyckie wnętrze z wyposażeniem z XVII i XVIII wieku, w miejscowości tej znajduje się bowiem również późnobarokowy kościół z około 1780 roku (obecnie cmentarny) położony na przedmieściu, jak i pochodząca z tego samego okresu dawna świątynia ewangelicka; wreszcie – pałac z czterokolumnowym portykiem zbudowany w 1728 roku, który obecną klasycystyczną formę otrzymał około 1780 roku[1].

Wspomniane budynki są niemymi świadkami historii Lwówka, która poświadczona źródłowo sięga początków XV stulecia[2].

Oprócz powyższych pereł architektury, stojących przy ulicach Lwówka, miasto to posiada jednak również inne, ogromnie cenne zabytki o kilkuwiekowej metryce, która ogromnie ułatwiają badanie jego sześciowiekowej przeszłości. Na próżno by szukać ich jednak w samym Lwówku, przechowywane są one bowiem w Archiwum Państwowym w Poznaniu. Mowa tu o aktach miasta Lwówek z okresu przedrozbiorowego oraz o aktach cechów. Pierwsze z nich są wytworem działalności władz miejskich, natomiast drugie pochodzą od organizacji zrzeszających rzemieślników.

Akta miasta Lwówka

Początek XV stulecia, gdy Lwówek wstępuje na widownię dziejów, to czas istotnych zmian w zakresie ustroju władz miejskich na ziemiach polskich. Stojący dotychczas na czele organizacji miejskiej dziedziczny i nieusuwalny wójt (advocatus haereditarius, vogt), przewodniczący ławie sądowej oraz wykonujący funkcje policyjne[3], był bowiem wszędzie stopniowo zastępowany przez radę miejską (organ gminy miejskiej)[4], która z czasem przejęła jego prawa i obowiązki[5].

Początki Lwówka zbiegły się więc z momentem zwrotnym w dziejach polskich miast, jakim było uzyskiwanie przez nie – poczynając od XIV stulecia – pełnego samorządu[6]. Swój ustrój opierały one odtąd na następujących instytucjach: radzie miejskiej z burmistrzem (niem. Bürgermeister), którym zostawał jeden z rajców (powierzano mu obowiązki włodarza miasta); oraz ławie sądowej – na czele z wójtem, również wybieranym z grona rajców[7]. Ława funkcjonowała obok rady, ale z jej upoważnienia. Kadencja obu wspomnianych organów wynosiła jeden rok. W miastach królewskich wybór członków rady miejskiej i ławy zatwierdzany był przez monarchę (którego zazwyczaj zastępował namiestnik, czyli starosta generalny), natomiast w przypadku miast prywatnych (do których należał Lwówek) – czynił to właściciel miasta. Ten system ustroju samorządu miejskiego przetrwał (z pewnymi modyfikacjami) na ziemiach polskich aż do rozbiorów[8].

Zastąpiwszy dziedzicznego i nieusuwalnego wójta, od schyłku średniowiecza rada miejska skupiła w swoich rękach kompetencje uchwałodawcze, administracyjne (zarządzające) oraz sądowe (te ostatnie wykonywała, mianując rokrocznie wójta i ławników)[9]. Zakres jej uprawnień był więc bardzo szeroki. Jako organ ustawodawczy w mieście wydawała ona wilkierze (statuty, ustawy miejskie)[10] i zatwierdzała statuty cechowe (rada była władzą zwierzchnią dla organizacji cechowych). Do jej kompetencji administracyjnych należało m. in.: nadawanie obywatelstwa miejskiego, utrzymywanie bezpieczeństwa, porządku i czystości w mieście, pilnowanie właściwych miar i wag, cen żywności oraz artykułów przemysłowych. W zakresie sądownictwa rada miejska zajmowała się sprawami policyjno-targowymi (pilnowanie właściwych miar i wag, cen żywności oraz artykułów przemysłowych, zapisami transakcji majątkowych oraz przypadkami naruszenia wydanych przez nią wilkierzy (uchwał miejskich). Rada była również instancją odwoławczą – przede wszystkim dla sądu ławniczego i wójtowskiego (apelacje najczęściej dotyczyły wyroków w sprawach własnościowych, np. spadkowych)[11].

Podstawową kompetencją ławy i wójta było natomiast sprawowanie sądownictwa w mieście. Przed urzędem wójtowskim spisywano wszelkie ugody, kontrakty kupna–sprzedaży oraz testamenty. Rozstrzygał on również w sprawach spornych oraz karnych[12].

W miastach prywatnych (a do tej grupy – jak już wspominano – należał Lwówek) instancją odwoławczą od wyroków sądów miejskich był sąd dworski, reprezentowany przez właściciela miasta i wyznaczone przez niego kolegium[13].

Akta wytworzone w wyniku działalności przedstawionych powyżej władz miejskich Lwówka znajdują się (wespół z materiałami archiwalnymi ze 116 innych miast wielkopolskich) w Archiwum Państwowym w Poznaniu. W zespole numer 4383: Akta miasta Lwówek zachowało się 17 jednostek archiwalnych, pochodzących z lat 1558-1780. Pod względem fizycznym dzielą się one – podobnie jak i w przypadku pozostałych miast wielkopolskich – na trzy grupy: dokumenty, księgi i akta.

Dokumenty miejskie (sporządzane na pergaminie lub papierze), zachowane w formie oryginałów albo kopii czy ekstraktów (wyciągów) z ksiąg grodzkich i miejskich, zawierają przede wszystkim zezwolenia na lokację miasta i późniejsze ich potwierdzenia. Ponadto w tej formie wydawane były ordynacje wewnętrzne miasta, a także nadania i potwierdzenia praw na odbywanie jarmarków i innych uprawnień gospodarczych miasta. Wśród dokumentów można znaleźć również orzeczenia i wyroki w sprawach spornych miasta oraz potwierdzenia transakcji zawieranych przez mieszczan, a ponadto zapisy majątkowe na rzecz szpitali, szkół i kościołów[14].

W odniesieniu do Lwówka zachował się m. in. pergaminowy dokument z 12 kwietnia 1649 roku, w którym ówczesny właściciel miasta, Konstanty Opaliński, potwierdził miastu szereg uprawnień, wynikających z przywileju lokacyjnego (jak: prawo do poboru targowego, do korzystania ze stawu zwanego Glinki, warunki osiedlania się mieszczan lwóweckich)[15]. Dokument ten zaopatrzony jest w przywieszoną na różowo-żółtym sznurku pieczęć Konstantego Opalińskiego.

Inny zachowany dokument Lwówka jest ekstraktem z ksiąg burmistrzowskich i pochodzi z 16 marca 1772 roku[16]. Dowiadujemy się z niego o zapisaniu przez władze Lwówka na rzecz tamtejszego kościoła farnego 5% odsetek od sumy 2000 czerwonych złotych, wypożyczonych miastu w 1772 roku przez jego właścicielkę, Jadwigę Nepomucenę z Pawłowskich Łącką na zakup zboża dostarczonego wojskom koronnym.

Wśród ważnych dokumentów Lwówka znajduje się również kopiariusz dokumentów miejskich i cechowych, kompletowany począwszy od 1645 roku i obejmujący okres lat 1414-1713 (a więc od pierwszej lokacji na terenie miasta)[17]. Znajdujemy w nim kopie szeregu przywilejów dotyczących miasta – w tym najważniejszego: przywileju lokacyjnego, wystawionego przez króla polskiego Władysława Jagiełłę

Drugą grupę archiwaliów miejskich okresu staropolskiego stanowią księgi miejskie, powstałe w wyniku działalności administracyjno-sądowej dwóch podstawowych organów władzy w mieście: rady z burmistrzem na czele i ławy pod przewodnictwem wójta. Sporządzano je oddzielnie dla rady i oddzielnie dla ławy, a sprawy zapisywane były w nich w kolejności chronologicznej[18]. Prowadzono je początkowo w języku łacińskim (sporadycznie w języku niemieckim). Od połowy XVI wieku księgi miejskie spisywane były również w języku polskim, używanym z czasem coraz częściej.

Księgi rady (księgi radzieckie) zawierają informacje dotyczące życia i obyczajów mieszczan, ich stosunku do miasta i Kościoła oraz kontaktów handlowych z innymi miastami. Księgi przyjęć do prawa miejskiego ukazują natomiast przebieg ruchu ludności, pochodzenie osób przyjmujących obywatelstwo miejskie oraz ich profesje. Księgi radzieckie informują również o działalności cechów.

Z kolei księgi ławniczo-wójtowskie zawierają wiadomości o prowadzonych w mieście transakcjach, np. umowach kupna-sprzedaży nieruchomości. Na ich podstawie można odtworzyć więc historię gospodarczą miasta, jak również podjąć badania nad dziejami domów i rodów mieszczańskich. Zawierają one również lustracje i wizje poszczególnych domów mieszkalnych oraz obiektów przemysłowych, testamenty mieszczan oraz ich inwentarze pośmiertne (te ostatnie występują również w księgach radzieckich). Ponadto w księgach ławniczo-wójtowskich znajduje się dokumentacja rozpraw sądowych dotyczących spraw karnych i cywilnych[19].

Najstarsza z zachowanych ksiąg miasta Lwówka pochodzi z lat 1558-1574 (jest to w ogóle najstarsza jednostka archiwalna tego zespołu) i zawiera wpisy dotyczące szeregu czynności prawnych mieszczan lwóweckich, jak: rezygnacje czy testamenty. Na pierwszej stronnicy wspomnianej jednostki archiwalnej znajduje się ponadto kolorowy herb sądowo-ławniczy miasta Lwówka z godłem herbu Nałęcz – którym posługiwał się ród Ostrorogów, ówczesnych właścicieli Lwówka[20].

Spośród pozostałych ksiąg miejskich Lwówka wyjątkowo interesująca jest zwłaszcza nieduża objętościowo (licząca tylko 24 strony) księga z 1778 roku, dotycząca wymiaru miasta i gruntu[21]. Ujęto w niej bowiem ulice oraz parcele Lwówka – wraz z ogrodami i rolami.

Trzecia grupą akt miejskich, wyróżniającą się pod względem fizycznym, są akta, na które składają się: luźne pisma o charakterze załącznikowym do ksiąg miejskich, odpisy i ekstrakty z ksiąg grodzkich i miejskich, korespondencja z władzami miejskimi, upoważnienia, zeznania świadków, testamenty mieszczan oraz ich inwentarze pośmiertne. Archiwaliów tego rodzaju nie brak również w zespole Akta miasta Lwówek. Znajdujemy w nim m. in. notatki pisarza i pisma doń skierowane z lat 1630-1667[22]; ekstrakt z ksiąg burmistrzowskich sprawozdania rachunkowego Chrystiana Żyżynka dokonanego przed władzami miejskimi Lwówka za rok 1740[23]; zapisy na ołtarze i bractwa kościelne we Lwówku z lat 1639 i 1653[24], a nawet życzenia Michała Pawłowskiego, właściciela Lwówka, złożone miastu z okazji Nowego Roku (prawdopodobnie 1747), w których przypomniane zostały obowiązki mieszczan oraz niedociągnięcia administracyjne[25].

Akta miasta Lwówka z okresu staropolskiego pod względem ilości jednostek archiwalnych nie należą do największych zespołów aktowych miast przechowywanych w Archiwum Państwowym w Poznaniu. Z 17 jednostkami archiwalnymi daleko im do zespołów Leszna (zawierającego 802 jednostki archiwalne), Kościana (247 jednostek archiwalnych) czy Kalisza (239 jednostek archiwalnych). Jednakże na tle większości miast wielkopolskich z okresu przedrozbiorowego, dla których zachowane archiwalia nie przekraczają 10 jednostek archiwalnych, akta miasta Lwówka stanowią dość pokaźną grupę dokumentów, ksiąg i akt. A owe 17 archiwaliów wytworzonych przez organy władzy miejskiej Lwówka zawiera niezmiernie interesujący i bezcenny materiał badawczy, umożliwiający poznanie dziejów i wewnętrznego funkcjonowania miasta Lwówka w szlacheckiej Rzeczpospolitej.

Cechy miasta Lwówka

W średniowieczu rzemieślnicy-właściciele warsztatów stanowili podstawową warstwę samodzielnych producentów w mieście. Rzemieślnicy ci organizowali się w cechy, które były typową dla feudalizmu przymusową organizacją (korporacją) osobiście wolnych rzemieślników miejskich jednej lub kilku pokrewnych specjalności[26]. Do cechu należeć mogli samodzielni rzemieślnicy-majstrowie, pracujący we własnych warsztatach. Zakres działania cechu dotyczył terytorium, które pozostawało pod jurysdykcją władz miejskich.

Zadaniem cechów było dbanie o jakość, organizację i technikę pracy[27]. Reglamentowały one drobiazgowo warunki pracy i produkcji[28]. Ich celem była ponadto ochrona interesów zorganizowanego rzemiosła wobec zaostrzającej się konkurencji i sprzeczności interesów między rzemieślnikami a kupcami w mieście oraz między miastem a wsią. Organizacja cechowa dążyła do tego, aby zapewnić członkom cechu wyłączne wykonywanie rzemiosła w mieście, pozbawiając prawa do tego osobom nie zrzeszonym w cechu. Cech chronił więc gospodarczą i osobistą niezależność swoich członków, uniezależniał ich od kupców i feudałów oraz zapewniał im uprzywilejowane stanowisko na rynku lokalnym[29].

Cech był nie tylko organizacją zawodową, lecz również organizacją wzajemnej pomocy. W tym celu pobierał składki od swoich członków, dzięki którym mógł udzielać wsparcia finansowego najbliższej rodzinie rzemieślnika w razie jego choroby lub śmierci. Cech był ponadto: bractwem religijnym (łożył na utrzymanie własnego kościoła lub kaplicy, a podczas uroczystości kościelnych występował pod własnym sztandarem) i jednostką wojskową (w razie oblężenia miasta bronił swojej baszty i wyznaczonego mu odcinka murów miejskich)[30].

Na czele cechu stali starsi cechu, do których należała władza wykonawcza. Najwyższą władzą, ustawodawczą i kontrolującą, było zebranie ogółu członków cechu. Władzę zwierzchnią nad organizacjami cechowymi sprawowała rada miejska. Statuty cechów (akty prawne stanowiące podstawę ich działalności) musiały być więc zatwierdzane przez radę miejską, później także przez panującego. Poza tym rada miejska miała decydujący wpływ na obsadzanie stanowisk starszych cechu[31].

Wyróżnia się dwa typy cechów. Najczęściej występowały cechy zwykłe, zrzeszające rzemieślników jednego zawodu. Oprócz nich istniały jednak również cechy łączne, które obejmowały rzemieślników kilku pokrewnych specjalności lub kilku rodzajów rzemiosł[32].

XIX-wieczna industrializacja spowodowała zmiany w organizacji cechowej. Przywileje i prawa cechowe, zachowywane i przestrzegane wiekami, stały się bowiem przeszkodą dla rozwoju rzemiosła. Na ziemiach polskich w wyniku kolejnych regulacji prawnych (w tym rządów zaborczych) cechy przeszły znaczną ewolucję. Osłabione w początku XIX wieku przez wprowadzenie możliwości wykonywania rzemiosła jedynie po uiszczeniu tzw. podatku przemysłowego (bez konieczności przynależenia do cechu), już pod koniec tego samego stulecia powróciły jako organizacje, do których rzemieślnicy zobowiązani byli przymusowo należeć. W tej formie cechy przetrwały do 1927 roku, gdy ostatecznie utraciły swój monopolistyczny charakter oraz prawo wyłącznego egzaminowania uczniów, stając się za to organizacjami nadzorowanymi przez zarządy miejskie[33].

Kilkuwiekowa działalność cechów przyniosła szereg wytworzonych przez nie archiwaliów, które (tak jak w przypadku omówionych powyżej akt miejskich) dzielą się na: dokumenty, księgi i akta.

Wśród dokumentów cechowych występują przede wszystkim statuty cechowe, a ponadto różnorodne przywileje dotyczące uprawnień cechowych w zakresie produkcji, sprzedaży wyrobów i ochrony przed partaczami (osoby nie zrzeszone w cechu, lecz trudniące się rzemiosłem).

Do grupy też należą również tzw. dokumenty poświadczeniowe: świadectwa prawego urodzenia, świadectwa mistrzowskie i czeladnicze oraz świadectwa chrztu, zwolnienia z poddaństwa, opinie o mistrzach, czeladnikach i uczniach.

Księgi cechowe, prowadzone przez pisarza cechowego lub starszych cechowych, to przede wszystkim protokolarze posiedzeń cechowych, księgi wpisu do cechu mistrzów, czeladników i uczniów oraz księgi finansowe, w których notowano wpływy m.in. ze składek członkowskich, wpisowego, kar oraz z innych dochodów, a także zapisywano wszelkiego rodzaju wydatki. Wśród nich występują również księgi wyroków sądów cechowych.

Na ostatnią grupę – akta składa się korespondencja cechu oraz prowadzone w XIX i XX wieku oddzielne jednostki archiwalne powstałe w wyniku załatwiania spraw z różnymi urzędami i instytucjami[34].

Znajdujący się w Archiwum Państwowym w Poznaniu zespół akt numer 1337: Cechy miasta Lwówek, złożony jest z 12 jednostek archiwalnych, które wytworzone zostały w okresie od 1522 do 1783 roku. Bardziej szczegółowe dane o archiwaliach tego zespołu przedstawia poniższa tabela:

Cechy miasta:	Daty skrajne:	Ilość j.a.:	Forma archiwaliów:	Sygn.:
Cech krawców	1606	2 j. a.	dokumenty	1-2
Cech kuśnierzy	[1464] 1574–1606	2 j. a.	dokumenty	3-4
Cech powroźników	1783	1 j. a.	dokument	6
Cech szewców	1522-1699	3 j. a.	dokumenty	7-9
Cech łączny	[1550] 1568-1699	3 j. a.	dokumenty	10-12
Cechy	1755, 1766	1 j. a.	dokument	13

Na akta cechu krawców składają się 2 jednostki archiwalne: pierwsza pochodząca z 1606 roku, zaś druga pozbawiona daty (występująca w postaci kopii nieuwierzytelnionej z fragmentarycznym, niedokończonym tekstem). Oba te pergaminowe dokumenty zawierają potwierdzenie postanowień statutowych cechu krawców przez właściciela Lwówka – Jerzego z Ostroroga[35].

Podobny charakter mają archiwalia cechu kuśnierzy, składające się z dwóch pergaminowych dokumentów pochodzących z lat: 1574 i 1606. I w tym bowiem przypadku dokumenty owe stanowiły potwierdzenie przez właścicieli Lwówka (Marcina z Ostroroga Lwowskiego oraz Jerzego z Ostroroga) statutów cechowych tamtejszego cechu kuśnierzy[36].

Tylko przez jedną jednostkę archiwalną reprezentowana jest dokumentacja cechu lwóweckich powroźników. W tym przypadku jest to pochodzący z 1783 roku dokument wystawiony przez władze miejskie Lwówka, potwierdzający mistrzowi-powroźnikowi Wawrzyńcowi Daymilkowi przyjęcie do prawa miejskiego[37].

Liczniej zachowała się dokumentacja cechu szewców, obejmująca 3 jednostki archiwalne z okresu lat 1522-1699. Składają się na nią dokumenty potwierdzające cechowi szewskiemu postanowienia statutowe[38].

Oprócz archiwaliów dotyczących poszczególnych cechów wśród akt cechowych Lwówka zachowały się również dokumenty cechu łącznego z okresu lat 1550-1699. Na zbiór ten składają się:

– pergaminowy dokument z 3 marca 1550 roku, w którym właściciele Lwówka (Zofia ze Zborowa Lwowska, kasztelanka santocka wraz z synami Krzysztofem Marcinem i Piotrem z Ostroroga Lwowskimi oraz z córką Anną z Ostroroga Sieniawską – stolnikówną lwowską) potwierdzają i transsumują artykuły statutowe cechu bednarzy, stolarzy i garncarzy we Lwówku, użyczone im 3 marca 1550 roku przez cech stolarzy w Poznaniu i uzupełnione dodatkowymi postanowieniami[39];

– pergaminowy, niedatowany dokument z XVII wieku, na mocy którego poznański cech bednarzy i stolarzy użycza cechowi stolarzy we Lwówku własne postanowienia statutowe[40];

– papierowa nieuwierzytelniona kopia poświadczenia wyuczenia się przez Stanisława Hyllera zawodu stolarskiego i uzyskania w 1694 roku kwalifikacji czeladnika – wystawiona 23 kwietnia 1699 roku przez starszych bractwa taszarskiego, garncarskiego i bednarskiego[41].

Osobną jednostkę archiwalną stanowią dwa świadectwa prawego urodzenia w postaci papierowych kart, wystawione w latach: 1755 i 1766[42].

Archiwalia lwóweckie w Archiwum Państwowym w Poznaniu pozornie nie są reprezentowane zbyt licznie, bowiem zespół ten zawiera jedynie 12 jednostek archiwalnych. Podkreślić należy jednak, iż praktycznie wszystkie zespoły akt cechowych przechowywanych w Archiwum Państwowym w Poznaniu zachowały się w formie szczątkowej i w większości nie przekraczają 10 jednostek archiwalnych. Na tym tle zespół akt cechowych miasta Lwówka znów prezentuje się powyżej średniej.

Pamiętać trzeba ponadto, iż pomimo szczupłości zachowanego materiału, owe 12 zachowanych w Archiwum Państwowym w Poznaniu jednostek archiwalnych dotyczących cechów Lwówka są bezcenną spuścizną minionych wieków, która przetrwała do naszych czasów, umożliwiając poznanie choć w części organizacji cechowej tego miasta, tak ważnej części jego historii.

---

[1] Zob.: Katalog zabytków sztuki w Polsce, tom V, Województwo poznańskie, zeszyt 14, „Powiat nowotomyski”, inwen. Przepr. R. i E. Linettem, Warszawa 1968, s. 19-24; F. Jaśkowiak, Województwo poznańskie, Warszawa-Poznań 1980, s. 165-166; Zabytki architektury i budownictwa w Polsce, t. 32 cz. 2, Województwo poznańskie, Warszawa 1998, s. 319-328.

[2] Zob.: F. Jaśkowiak, op. cit.,, s. 165; Z. i K. Zierhofferowie, Nazwy miast Wielkopolski, Poznań 1987, s. 87; A. Śmigielski, Lwówek, Poznań 1994.

[3] Wójt, którym zostawał zasadźca (czyli człowiek, który w imieniu właściciela ziemi i na podstawie uzyskanego od niego przywileju lokacyjnego zajmował się zakładaniem wsi lub miasta), pełnił początkowo swój urząd o charakterze lenna, a jego stosunek do pana miasta kształtował się na zasadzie feudalnego stosunku wasala do seniora. Według prawa magdeburskiego, obowiązującego w większości polskich miast, lokowanych w średniowieczu, wójtostwo mogli dziedziczyć tylko męscy potomkowie wójta. Do obowiązków wójta – oprócz funkcji sądowniczych oraz policyjnych – należało przygotowanie miasta do obrony oraz osobista konna służba

wojskowa. Wójt pobierał dla siebie zazwyczaj 1/6 czynszu, 1/3 kar sądowych, mógł posiadać pod miastem łany (grunty) wolne od czynszu, jak również parcele w mieście. Ponadto posiadał często monopol na utrzymywanie jatek rzeźniczych i ław piekarskich w mieście, prawo budowy i użytkowania młynów wodnych, jak również budowy i pobierania pożytków z łaźni miejskich. Dzięki wymienionym kompetencjom i uprawnieniom wójt – formalnie reprezentujący interesy pana miasta – był sam w istocie panem feudalnym. Zob.: J. Bardach (red.), Historia państwa i prawa Polski, t. I, Warszawa 1965, ss. 196 i 212; J. Bardach, B. Leśnodorski, M. Pietrzak, Historia państwa i prawa polskiego, Warszawa 1985, s. 49.

[4] Rady miejskie stanowiły organ zarządu powoływany przez bogate mieszczaństwo (patrycjat miejski) w celu uniezależnienia się zarówno od pana miasta, jak i wójta. Pierwsze rady miejskie na ziemiach polskich pojawiły się w drugiej połowie XIII stulecia. Zob. J. Bardach (red.), op. cit., s. 213.

[5] W XIV i XV stuleciu szereg miast przejmowało wójtostwo w drodze dzierżawy lub zastawu (np. Kraków), bądź też wykupywało je (jak: Brzeg, Wschowa, Wrocław, Kłodzko, Kalisz, Lwów, Poznań). Zob. J. Bardach (red.), op. cit., s. 405.

[6] Ibidem.

[7] B. Karwalska, Przegląd wybranych zespołów akt dotyczących Ostrowa Wielkopolskiego i powiatu ostrowskiego w zasobie Archiwum Państwowego w Poznaniu, [w:] M. F. Nowak (red.), „Rocznik Ostrowskiego Towarzystwa Genealogicznego”, t. IV, Ostrów Wielkopolski 2009, s. 124.

[8] Pod koniec XVII wieku w części miast wprowadzono dożywotnie pełnienie funkcji rajców oraz ławników. Ponadto jako trzecią władzę, obok już istniejących, ustanowiono kolegium dwudziestu mężów, wybieranych przez radę spośród mistrzów cechowych i przedstawicieli wolnych zawodów. Zob. B. Karwalska, op. cit., s. 125.

[9] J. Bardach (red.), op. cit., s. 405; B. Karwalska, op. cit., s. 124

[10] Wilkierze normowały sprawy targowe, bezpieczeństwa i porządku publicznego, kwestie obyczajowe, a nawet z dziedziny prawa cywilnego i karnego, co było rozszerzeniem kompetencji rady miejskiej, naruszającym zasady prawa magdeburskiego, na którym oparta była lokacja większości miast na ziemiach polskich. Celem wydawania wilkierzy były potrzeby codziennej praktyki sądowo-administracyjnej oraz potrzeba uzupełniania luk prawnych w prawie zwyczajowym. Zob.: J. Bardach (red.), op. cit., s. 407; J. Bardach, B. Leśnodorski, M. Pietrzak, op. cit., s. 87; T. Maciejewski, op. cit., s. 99.

[11] E. Borkowska-Bagieńska, Ustrój i struktura społeczno-zawodowa władz miejskich Kalisza w pierwszej połowie XVII w., [w:] „Rocznik Kaliski”, t. IV, Poznań 1971, s. 62; B. Karwalska, op. cit., s. 124-125.

[12] B. Karwalska, op. cit., s. 125. Autorka ta zauważa również: Jednakże w prowadzonych przez te sądy księgach – radzieckich, ławniczych, wójtowskich – nie występują istotne różnice kompetencyjne. W każdej z wymienionych ksiąg można znaleźć zapisy dotyczące tzw. sądownictwa niespornego, czyli zapisów transakcji majątkowych.

[13] B. Karwalska, op. cit., s. 125.

[14] Ibidem.

[15] Archiwum Państwowe w Poznaniu, Akta miasta Lwówek 1558-1778, sygn. I/1.

[16] Archiwum Państwowe w Poznaniu, Akta miasta Lwówek 1558-1778, sygn. I/2.

[17] Archiwum Państwowe w Poznaniu, Akta miasta Lwówek 1558-1778, sygn. I/3.

[18] Występujące w niektórych księgach miejskich okresu staropolskiego przemieszanie zapisów spraw załatwianych przez radę miejską i przez ławę. Zaniedbanie to może wynikać z prowadzenia ksiąg przez jednego pisarza, obsługującego obie kancelarie lub też z niewłaściwej ich oprawy, wykonanej najczęściej w późniejszych czasach, może też być również wynikiem załatwiania spraw przez obie władze miejskie na wspólnych posiedzeniach. Zob. B. Karwalska, op. cit., s. 126.

[19] B. Karwalska, op. cit., s. 126.

[20] Archiwum Państwowe w Poznaniu, Akta miasta Lwówek 1558-1778, sygn. I/6.

[21] Archiwum Państwowe w Poznaniu, Akta miasta Lwówek 1558-1778, sygn. I/12.

[22] Archiwum Państwowe w Poznaniu, Akta miasta Lwówek 1558-1778, sygn. I/13.

[23] Archiwum Państwowe w Poznaniu, Akta miasta Lwówek 1558-1778, sygn. I/15.

[24] Archiwum Państwowe w Poznaniu, Akta miasta Lwówek 1558-1778, sygn. I/16.

[25] Archiwum Państwowe w Poznaniu, Akta miasta Lwówek 1558-1778, sygn. I/17

[26] Zob.: J. Bardach (red.), op. cit., s. 215; A. Mączak (red.), Encyklopedia historii gospodarczej Polski do 1945 roku, Warszawa 1981, s. 82-82; J. Bardach, B. Leśnodorski, M. Pietrzak, Historia ustroju i prawa polskiego, wyd. 6, Warszawa 2009, s. 73.

[27] Karwalska, op. cit., s. 131.

[28] J. Bardach, B. Leśnodorski, M. Pietrzak, op. cit., s. 117.

[29] Zob.: J. Bardach (red.), op. cit., s. 215; J. Bardach, B. Leśnodorski, M. Pietrzak, op. cit., s. 73.

[30] Zob. J. Bardach (red.), op. cit., s. 215.

[31] Zob.: J. Bardach, B. Leśnodorski, M. Pietrzak, op. cit., 73; B. Karwalska, op. cit., s. 131.

[32] B. Karwalska, op. cit., s. 131.

[33] Zob. szerzej: B. Karwalska, op. cit., s. 131-132.

[34] Ibidem, s. 132-134.

[35] Archiwum Państwowe w Poznaniu, Cechy miasta Lwówek, sygn. 1-2.

[36] Archiwum Państwowe w Poznaniu, Cechy miasta Lwówek, sygn. 3-4.

[37] Archiwum Państwowe w Poznaniu, Cechy miasta Lwówek, sygn. 6.

[38] Archiwum Państwowe w Poznaniu, Cechy miasta Lwówek, sygn. 7-9.

[39] Archiwum Państwowe w Poznaniu, Cechy miasta Lwówek, sygn. 10-12.

[40] Archiwum Państwowe w Poznaniu, Cechy miasta Lwówek, sygn. 11.

[41] Archiwum Państwowe w Poznaniu, Cechy miasta Lwówek, sygn. 12.

[42] Archiwum Państwowe w Poznaniu, Cechy miasta Lwówek, sygn. 13.

———————————————————————————————–

Źródło : http://www.otg.vot.pl