Dzieje wsi lwóweckich: Grońsko

Grońsko – wieś na południowy zachód od Lwówka (oddalona o 4 km). Pierwszy znany zapis nazwy pojawił się w 1395 r. jako Gronszko, później: Gronsko (1419 r.), Grunsko (1508 r.), Gronysko (1538 r.), Gronsk (1596 r.), Grońsko (ok. 1603 r.). W czasach zaboru pruskiego (od 1850 r.) używana była niemiecka nazwa: Grunzig, ale w polskich pismach i dokumentach, m.in. w księgach parafialnych lwóweckich zawsze używano nazwy polskiej. Wieś leżała na obszarze powiatu poznańskiego w obrębie parafii lwóweckiej (w 1508 r. i 1603 r.).

_________________________________________________________________

Znana już jako własność szlachecka, w posiadaniu dziedziców z Iłowca Małego i Wielkiego koło Czempinia, pieczętujących się herbem Ostoja. Nie udało się odnaleźć żadnego dokumentu, który pozwoliłby ustalić, w jakich okolicznościach i kiedy Grońsko stało się własnością Nałęczów Ostrorogów Lwowskich. Najwcześniej musiało wydarzyć się to w 1410 r. Wiemy bowiem, że w 1409 r. żył Wojciech Groński. Jako posiadłość Lwowskich wieś pierwszy raz wymieniona została w dokumencie lokacyjnym z 1419 r. dla miasta Lwowa i tam zapisano, że Sędziwój z Ostroroga nadał miastu Lwowski Las, który graniczył z dziedzictwami Komorowa i Grońska. Ponadto zabraniał karczmarzom m.in. w Grońsku nabywania piwa na wyszynk w innych miejscach poza miastem Lwowem. Od tamtego czasu wieś należąca do dóbr lwowskich przechodziła pod władztwa kolejno: Opalińskich, Trąmpczyńskich, Pawłowskich z Werbna oraz Korzbok-Łąckich i Tyszkiewiczów.

_________________________________________________________________

W 1538 r. nastapił podział całej majętności Lwowskich [1]. Wówczas Grońsko przypadło (razem z połową miasta Lwowa) Stanisławowi z Ostroroga Lwowskiemu „Starszemu”. W następnym podziale dokonanym w 1545 r. tenże Stanisław otrzymał 1/3 obszaru miasta Lwowa oraz m.in. wieś Grońsko. W późniejszych latach podobnych podziałów było więcej. W 1748 r. w cztery lata po śmierci kasztelana biechowskiego Adama Kazimierza z Werbna Pawłowskiego został przeprowadzony ponowny podział dóbr lwóweckich. Wtedy „na stronę JWJMci księdza Józefa Pawłowskiego (od tegoż roku biskupa niocheńskiego, a równocześnie od 1724 r. proboszcza lwóweckiego) miasto Lwówek, (…) Grońsko, (…) spadło”. Tenże więc Józef z Werbna Pawłowski był właścicielem wsi do swojej śmierci w 1759 r. Potem był jeszcze jeden (tym razem ostatni) podział dóbr lwóweckich. W 1760 r. Grońsko wzięła bratanica biskupa Jadwiga Nepomucena Łącka. Ta była matką Melchiora Korzbok-Łąckiego, któremu, gdy doszedł do pełnoletności, przekazała posiadane włości i w taki sposób Grońsko dostało się w ręce Łąckich.

_________________________________________________________________

W księgach sądowych znany był w latach 1395 – 1408 Andrzej Groński albo Gruński, zaś w latach 1399 – 1409 Wojciech Groński, brat Andrzeja. Obaj znajdowali się w sporze z Mikołajem Iłowieckim o dobra Pecny koło Iłowca. Ponadto w 1400 r. znany był Borek Groński i w 1401 r. Jan Gruński. W 1500 r. wymieniony został sołtys w Grońsku, ale dokument nie zna jego imienia.

_________________________________________________________________

W 1559 r. kmieć Piotr Ruta z Grońska sprzedał swoją ziemię Wojciechowi Bryckiemu; w 1562 r. Barbara Szczutkowa z Wytomyśla występowała przed sądem wójtowskim lwóweckim przeciw wspomnianemu Piotrowi Rucie z pretensjami o niezapłacone długi (wielkości ich nie zapisano). W dniu szóstym po św. Franciszku (w piątek, 7 października) 1588 r. Tomasz Dąbrowski z Grońska kupił od Wojciecha Jarmusza i jego żony Heleny dąbrowę za 40 grzywien w monecie polskiej licząc po 48 groszy w grzywnie [2]. W przywileju Jerzego z Ostroroga wystawionym (około 1603 r. [3] ) proboszczowi ks. Marcinowi Decjuszowi [4] napisano, że pewna ilość łanów w Grońsku była opuszczona oraz że owe łany częściowo były uprawiane przez najemników dworskich. Tam też zapisano, że w Grońsku w owym czasie było 12 kmieci i płacili oni proboszczowi po dwa korce żyta, po dwa korce owsa i po trzy grosze.

_________________________________________________________________

Dnia 18 maja 1814 r. o godz. 11.00 wskutek nieostrożności kowala wybuchł we wsi pożar. Spaliły się wówczas stodoła folwarczna, owczarnia oraz 8 zabudowań we wsi. We wspomnianym roku na przełomie maja i czerwca nastąpiło silne gradobicie, które spowodowało liczne szkody. W 1835 r. uruchomiono w Grońsku szkołę, a w 1839 r. rozpoczęło się uwłaszczanie wsi.

_________________________________________________________________

W 1880 r. naliczono w Grońsku 32 domostwa z 271 mieszkańcami; 3 osoby były ewangelikami, 268 to katolicy. Było też 97 analfabetów. Folwark w Grońsku obejmował 11 domostw, a mieszkało w nich 176 osób. Statystyki w 1935 r. wykazywały w kluczu grońskim folwarki w Grońsku i Józefowie. W tym też roku władze powiatowe zezwoliły na częściową parcelację gruntów. Ostatnim właścicielem klucza grońskiego był Janusz Tyszkiewicz-Łącki.

_________________________________________________________________

Przy drodze z Grońska do Komorowa, około 250 m na zachód od tej drogi znajdują się pozostałości grodziska z IX – XI wieku, położone wśród dawnych bagien. Wał grodziska umocniony kamieniami ma około 10 – 14 m szerokości, wysokość jego około 2 – 3 m. Kotlina wewnątrz wału ma wymiary 28 x 30 m. W środku tej kotliny znajduje się jakby ślad po dawnej studni. Grodzisko było badane w 1935 r. przez Władysława Kowalenkę, który też opisał je w swojej pracy „Grody i osadnictwo grodowe w Wielkopolsce wczesnohistorycznej w VII – XIII wieku”. Obiekt ten jako zabytek historyczny podlega ochronie prawnej.

_________________________________________________________________

_______________________________________________________________________________________________________________

Autor:  Józef Szafarczyk, Lwówek 1993.

_________________________________________________________________

_____________________________________________________________________________________

Przypisy: